फलहरूको राजा आँप, ‘अल्टरनेट बियरिङ’ का कारण कम उत्पादन

“मालदह । आओ आओ ३० रुपयेँमे एक किलो, ५० रुपयेँमे दु किलो मालदह आम लिए ।” जिल्लाका बजारहरुमा बाटोमा आँप बेच्दै गरेका एक विक्रेता ग्राहकलाई आकर्षित गर्न एकोहोरो चिच्याइरहेका थिए । पूर्वपश्चिम लोकमार्गको छेउमा तरकारी तथा फलफूलका ठेलागाडामा भारतीय आँप भरिभराउ थियो भने कोरोनाविरुद्धको लकडाउनको प्रवाह नगरी स्थानीयवासीको भीडभाड पनि त्यत्तिकै थियो ।

जिल्लाका विभिन्न स्थानमा डेरा गरी बस्ने भारतीय व्यापारी तथा विक्रेताहरु आँप बेच्दै थिए । मिथिलाञ्चालको लोकप्रिय फलको रूपमा आँपलाई लिने गरिएको छ । फलहरुको राजाका रूपमा आँपको पहिचान छ । मिथिलाञ्चलमा मानिसको जन्मदेखि मृत्यु पर्यन्त पनि आँपको प्रयोग हुने गरेको छ । आँपको पात शुभकार्यमा कलशमा राख्न प्रयोग गरिन्छ भने सुकेको काठ हवन र यज्ञादिमा प्रयोग गरिन्छ । शव जलाउन पनि आँपको काठलाई प्राथमिकता दिने गरिएको छ ।

आँपको मौसम भएका कारण पनि शहरबजारमा मात्र नभई ग्रामीण क्षेत्रमा पनि आँपको व्यापार हुने गरेको पाइन्छ । आँपलाई मिथिला संस्कृतिको सर्वाधिक लोकप्रिय रुखका रुपमा मान्ने गरिएको स्थानीय जानकार उमाशङ्कर साहले बताउनुभयो । शिव पार्वतीको विवाह आँपको रुखको छहारीमा भएको पुराणहरुमा उल्लेख गरिएको छ । यो रुखलाई स्वर्गको बगैँचाबाट नारदमुनिले धर्तीमा ल्याएका थिए । पुराणहरुका अनुसार पञ्चपुष्प अर्थात् पाँच फूलमध्ये चम्पा, समी, कमल, कनेरसँगै आँप पनि एक रहेको छ । विशेषतः पुसदेखि भदौ महिनासम्म आँपको मौसमको रुपमा मानिन्छ ।

बम्बै, कृष्णभोग, चौसा, निलम, चौरिया र गुलाबलगायतका आँप छिटो पाक्ने आँप हुन् भने मालदह, सिपीया, दशहरी, फजिलीलगायत जातका आँप मध्यम जातको रुपमा पर्दछन् । कलकतिया र भदैयालगायतका ढिलो पाक्ने आँप हुन् तर पछिल्लो समयमा कृषकले बढी मूल्य पाउने लोभमा विभिन्न किसिमका अखाद्य रसायनको प्रयोग गरेर आँपलाई चाँडो पकाउन थालेका छन् । त्यसै त अखाद्य रसायनको प्रयोग गरेर कुसमयमा पकाएको आँपको स्वाद त बिग्रन्छ नै त्यसले उपभोक्ताको स्वास्थ्यमा पनि हानी पुर्याउने गरेको चिकित्सकहरु बताउँछन् । प्रदेश नं २ का जिल्लामा आँपको बगैँचा आफ्नै नहुने गाउँ र कृषक बिरलैै होलान् । पहिला–पहिला आँपको बगैँचा, इनार र पोखरी नहुने घरमा आफ्नी छोरी दिन नमान्ने अर्का जानकार छोटेलाल साहले बताए।

पछिल्लो समयमा आँपको व्यावसायिक खेती हुन थालेपछि कृषक आँपप्रति आर्कषितसमेत हुन थालेका छन् । यसैले पछिल्लो समय आँपखेती गर्ने क्षेत्रफल पनि बढेको कृषि ज्ञानकेन्द्र मलङ्गवाले जनाएको छ । कृषि ज्ञानकेन्द्र मलङ्गवाका प्रमुख देवानन्द राय यादवका अनुसार जिल्लामा अहिले करिब दुई हजार १८० हेक्टर क्षेत्रफलमा आँप उत्पादन हुने गरेको छ । तुलनात्मकरूपमा १० हजार ९०० मेट्रिक टन आँप उत्पादन हुनुपर्नेमा असिनापानी तथा हावाहुरीले गर्दा केही उत्पादन हुनुपर्नेभन्दा कम आँप उत्पादन भएको उनका भनाइ छ ।

आँप उत्पादनको प्रमुख समस्या ‘अल्टरनेट बियरिङ’

आँप उत्पादनको प्रमुख समस्या अल्टरनेट बियरिङ हो । कृषिविद्हरु एक वर्ष बिराएर बाली लगाउने प्रवृत्तिलाई अल्टरनेट बियरिङ भन्छन् । अल्टरनेट बियरिङको समस्याका कारण आँप हरेक वर्ष नफल्ने तथा कम फल्ने गरेको यादवको भनाइ छ । उष्ण प्रदेशीय बागवानी केन्द्रका प्रमुख डा रवीन्द्रनाथ चौबेका अनुसार पुराना आँपका जात तथा बोटहरु एक वर्ष बिराएर फल्ने गरेका छन् जसका कारण गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष आँप कम फलेको किसानको पनि अनुमान छ ।

यस भेगमा बम्बै, कृष्णभोग, चौसा, निलम, चौरिया, गुलाव, मालदह, सिपीया, दशहरी, फजिली, कलकतिया र भदैया जातका आँपको बगैँचा देख्न सकिन्छ । किसानले फलसँगै सुकेका हाँगा दाउराका रूपमा प्रयोग गर्न पाउँदा यिनै जातका आँप लगाउने गर्दछन् तर पुराना जातका आँप वर्ष बिराएर फल्ने गरेका कारण किसान पछिल्लो समयमा आम्रपाली, मल्लिका, दशहरी, अलफान्सो, अनवरतौलजस्ता आँपखेतीमा लागेका छन् । आधुनिक जातका आँपमा अल्टरनेट बियरिङको समस्या कम हुने गरेको कृषिविज्ञहरुको बुझाइ छ । पुराना परम्परागतरूपमा लगाइने आँपको फल तयार हुन करिब आठ महिना लाग्ने गर्दछ तर आधुनिक जातका आँप छ महिनामै तयार हुने गरेका कारण पनि किसान पछिल्लो समयमा आधुनिक जातका आँपखेतीमा लागेका छन् ।

आयातित आँपको व्यापारले नेपाली कृषकले नेपालमै उत्पादन गरेको आँपको बजार मूल्य सस्तिएको किसानको गुनासो छ । नेपाली किसानले आँपको फलमा विषादी कम प्रयोग गर्ने गरेका कारण पनि केही ढिलो पाक्ने गरेको र भारतीय बजारबाट नेपाली बजारमा आँप आउने गरेका कारण नेपाली कृषकले उत्पादन गरेको आँपको मूल्य सस्तिएको पाइएको छ । रासस